PICTOPLAN » PFAS – aktualny stan prac nad ograniczeniem stosowania. Co muszą wiedzieć producenci, importerzy i użytkownicy?

Unia Europejska znajduje się obecnie w kluczowym momencie zmian dotyczących PFAS, czyli per- i polifluoroalkilowych substancji zwanymi „wiecznymi chemikaliami”. To jedna z największych grup syntetycznych chemikaliów, obejmująca ponad dwanaście tysięcy związków (szacunki z 2025 podane przez National Institute of Environmental Health Sciences: 15 000), które łączy wysoka stabilność chemiczna — tak wysoka, że ich trwałość stała się problemem środowiskowym o skali globalnej. Obecność PFAS wykrywa się w wodach podziemnych i powierzchniowych, w glebie, w powietrzu, w tkankach zwierząt oraz w wodzie pitnej, a ich migracja jest na tyle duża, że docierają nawet do obszarów arktycznych. Z tych powodów od kilku lat znajdują się w centrum zainteresowania regulatorów, a zakres działań prowadzonych przez Unię Europejską nie ma precedensu.

Pierwszym istotnym czynnikiem, który doprowadził do przyspieszenia prac legislacyjnych, jest rosnąca wiedza toksykologiczna. Wielu PFAS można przypisać kryterium substancji bardzo trwałej (vP), część również zdolność do bioakumulacji, a kolejne badania sugerują możliwość działania rakotwórczego, immunotoksycznego czy zaburzającego gospodarkę hormonalną. Jednocześnie są to substancje wykorzystywane w setkach sektorów — od tekstyliów i elektroniki, przez motoryzację, po zastosowania specjalistyczne w energetyce, ochronie przeciwpożarowej, przemyśle półprzewodnikowym czy medycznym. To powoduje, że regulacja musi być wielowymiarowa i ostrożnie projektowana. W swoim komunikacie Komisja Europejska wielokrotnie podkreślała, że jej celem jest stopniowe wycofanie wszystkich zastosowań, które nie są uznane za niezbędne[1].

Najbardziej zaawansowanym elementem regulacji jest obecnie zakaz stosowania PFAS w pianach gaśniczych. Rozporządzenie Komisji (UE) 2025/1988, opublikowane 2 października 2025 r., wprowadza do załącznika XVII REACH nową pozycję 82, obejmującą wszystkie substancje spełniające definicję — a więc te, które posiadają co najmniej jeden w pełni fluorowany atom węgla w grupie CF₂ lub CF₃[2]. Piany gaśnicze zostały uregulowane, ponieważ to właśnie one były jednym z największych źródeł emisji PFAS do środowiska. Według ocen ECHA, potwierdzonych przez komitety RAC i SEAC, każdego roku do środowiska przedostawało się około czterystu siedemdziesięciu ton PFAS wynikających z ich stosowania. Najwyższy udział miały tu sektory petrochemiczny, lotniczy, morski, wojskowy i rafineryjny. Kluczowe było jednak to, że w ocenie ekspertów dostępność pian fluor-free jest obecnie na tyle duża, by umożliwić pełne odejście od PFAS w tym zastosowaniu, przy jednoczesnym utrzymaniu skuteczności działań gaśniczych. Rozporządzenie przewiduje okresy przejściowe, ale jednocześnie nakłada liczne obowiązki, które mają zapobiegać dalszej emisji PFAS w ramach istniejących instalacji. Już od jesieni 2026 r. przedsiębiorstwa będą musiały zapewnić odpowiednie oznakowanie pian, plany zarządzania oraz selektywne gospodarowanie odpadami. Pełny zakaz stosowania pian zawierających PFAS ma wejść w życie w październiku 2030 r., z wyjątkiem sektorów o kluczowym znaczeniu, takich jak obronność, platformy offshore, statki oraz instalacje objęte dyrektywą Seveso III, w których stosowanie PFAS może zostać przedłużone do 2035 r. Komisja Europejska podkreśliła w swoim uzasadnieniu, że restrykcja ta nie tylko znacząco ograniczy emisje, ale również ochroni zdrowie strażaków, którzy byli regularnie narażeni na kontakt z PFAS w trakcie działań gaśniczych[3].

Równolegle w UE toczy się procedura silnego ograniczenia — propozycja objęcia wszystkich zastosowań PFAS jednym, grupowym ograniczeniem. Dokumentacja przygotowana przez pięć państw członkowskich (Danię, Holandię, Niemcy, Norwegię i Szwecję) obejmuje tysiące zastosowań w kilkunastu sektorach gospodarki. ECHA prowadzi ich ocenę tematyczną, analizując po kolei tekstylia, transport, elektronikę, sektor energetyczny, gazy fluorowane, smary, medyczne wyroby, a także zastosowania specjalistyczne, takie jak ogniwa paliwowe czy półprzewodniki.

W listopadzie 2025 r. opublikowano roboczą wersję mapowania zastosowań, pokazującą, do których kategorii sektorowych przypisano konkretne use cases[4]. Dokument ten wskazuje m.in., że ocenie podlegają zastosowania zarówno konsumenckie, jak i profesjonalne, obejmujące między innymi tekstylia, PPE, wyroby medyczne, kontakt z żywnością, produkcję energii odnawialnej, baterie, przemysł metalurgiczny, transport, gazy chłodnicze i izolacyjne, produkty budowlane, a także szeroki zakres elektroniki i półprzewodników. W niektórych sektorach, takich jak mikrotechnologie, półprzewodniki czy część wyrobów medycznych, analiza alternatyw jest szczególnie złożona — i to właśnie tam potencjalnie mogą pojawić się wyjątki czasowe.

Istotnym elementem najnowszej dokumentacji ECHA jest również znacząca aktualizacja danych o wolumenach PFAS wprowadzanych na rynek Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W porównaniu z informacjami dostępnymi przed konsultacjami w 2023 r. dane te wzrosły w większości sektorów. Według zaktualizowanego Background Document, w 2020 r. na rynek EOG wprowadzono pomiędzy 190 a 340 tysięcy ton PFAS. W tej wielkości mieszczą się zarówno duże wolumeny fluoropolimerów, szacowane na 84–199 tysięcy ton, fluorowanych gazów w zakresie 92–102 tysięcy ton, jak i mniejsze, lecz istotne pod względem toksykologicznym ilości niepolimerowych PFAS, takich jak PFAAs i ich prekursory, oceniane na 11–41 tysięcy ton. Bez wdrożenia ograniczenia całkowite użycie PFAS w latach 2022–2055 mogłoby osiągnąć nawet 27,1 miliona ton, z czego emisje do środowiska wyniosłyby około 4,7 miliona ton. ECHA podkreśla, że emisje te zachodzą na każdym etapie cyklu życia — od produkcji PFAS, przez wytwarzanie artykułów je zawierających i fazę użytkowania przez konsumentów i przemysł, aż po etap odpadowy, obejmujący składowanie, spalanie, recykling i oczyszczanie ścieków.

W ramach prac nad ogólnym ograniczeniem PFAS Dossier Submitters przeprowadzili również analizę trzech możliwych wariantów regulacyjnych, określonych jako „restriction options”. Pierwszy z nich, RO1, zakłada całkowity zakaz stosowania PFAS po zaledwie osiemnastu miesiącach od wejścia przepisów w życie. Choć wariant ten dawałby największą redukcję emisji, oceniono go jako nieproporcjonalny — w wielu sektorach nie istnieją jeszcze dostępne alternatywy, a tak krótkie vacatio legis prowadziłoby do ogromnych kosztów społeczno-ekonomicznych i destabilizacji licznych łańcuchów dostaw. Drugi wariant, RO2, również zakładał zakaz, ale z czasowo ograniczonymi derogacjami trwającymi sześć i pół lub trzynaście i pół roku, przewidzianymi dla zastosowań, w których brak jest obecnie realnych i technicznie dostępnych zamienników. Długość derogacji miała wynikać ze standaryzowanych kryteriów, obejmujących zarówno poziom zaawansowania alternatyw, jak i czas niezbędny do ich wdrożenia. Trzeci wariant, RO3, nie polega na wycofaniu PFAS, lecz na utrzymaniu ich stosowania pod warunkiem spełnienia ostrzejszych limitów emisji lub wprowadzenia dodatkowych kontroli środowiskowych, co stanowiłoby rozbudowaną wersję RO2. Ostatecznie szczegółowe derogacje w ramach RO2 i ich zmiany względem projektu z marca 2023 r. zostały zebrane w załącznikach dokumentu, natomiast szczegółową argumentację techniczną i sektorową zamieszczono w Background Document.

Według aktualnego harmonogramu ECHA finalne opinie komitetów mają zostać przekazane Komisji Europejskiej pod koniec 2026 r., natomiast decyzje legislacyjne mogą zostać podjęte najwcześniej w 2027 r. To oznacza, że przedsiębiorstwa powinny w najbliższych latach uważnie śledzić rozwój sytuacji i przygotowywać się na szerokie zmiany regulacyjne.

Konsekwencje dla firm są dalekosiężne. Obejmują konieczność dokładnej inwentaryzacji PFAS w produktów i procesach, analizy łańcuchów dostaw, oceny ryzyka oraz przygotowania strategii substytucji tam, gdzie jest to możliwe. W wielu przypadkach oznacza to potrzebę wdrożenia zupełnie nowych technologii, zmian w procesach produkcyjnych, a także dostosowania dokumentacji, oznakowania i gospodarki odpadami do przyszłych wymogów. Dla przedsiębiorstw działających w sektorach wysokiego ryzyka — jak ochrona przeciwpożarowa, petrochemia, medtech, transport czy energetyka — odpowiednio wczesne przygotowanie może okazać się kluczowe dla utrzymania zgodności i przewagi konkurencyjnej.

Wnioski płynące z aktualnych analiz są jednoznaczne: PFAS stały się jednym z najbardziej priorytetowych obszarów unijnej polityki chemikaliów. Skala stosowania tych substancji, potwierdzona niedawno zaktualizowanymi danymi wolumenowymi, ujawniła, że mowa o setkach tysięcy ton PFAS obecnych co roku w gospodarce, a w dłuższej perspektywie — o dziesiątkach milionów ton, które bez regulacji mogłyby trafić na rynek i do środowiska. Równocześnie analiza trzech badanych wariantów ograniczenia, obejmujących pełny zakaz, zakaz z derogacjami oraz utrzymanie stosowania pod rygorystycznymi limitami emisji, jednoznacznie pokazała, że decyzje regulacyjne muszą być podejmowane w sposób zrównoważony.

Trwająca procedura ograniczenia wszystkich zastosowań PFAS oraz działania państw członkowskich dotyczące jakości wody pitnej i monitoringu środowiska tworzą nowy krajobraz regulacyjny, który będzie wymagał od przedsiębiorstw wieloletniego wysiłku dostosowawczego. Nadchodzące lata będą okresem intensywnych inwestycji technologicznych, zmian procesowych oraz porządkowania łańcuchów dostaw. Dla wielu firm będzie to strategiczny moment kształtujący zgodność regulacyjną, konkurencyjność i kierunki rozwoju na kolejne dekady.

Przypisy:

[1] Komunikaty Komisji Europejskiej dotyczące strategii na rzecz chemikaliów bezpiecznych i trwałych.
[2] Rozporządzenie Komisji (UE) 2025/1988 — Załącznik XVII REACH.
[3] Uzasadnienie do rozporządzenia 2025/1988, dane ECHA, oceny RAC/SEAC.
[4] „PFAS restriction proposal: Initial draft use mapping”, ECHA, 5 listopada 2025 r.

PFAS – aktualny stan prac nad ograniczeniem stosowania. Co muszą wiedzieć producenci, importerzy i użytkownicy?

Ostatnie wpisy